10 podstawowych zasad budowy dobrej ankiety

Przed rozpoczęciem prac nad kwestionariuszem

Pierwszym krokiem w tworzeniu kwestionariusza jest jasne zdefiniowanie celów badania. Zanim rozpoczniemy pracę nad budową ankiety należy koniecznie odpowiedzieć sobie na pytania dotyczące tego:

• Co jest głównym celem naszego badania? Czy jest tylko jeden cel, czy jest ich kilka?
• Kim są osoby, które chcemy zaprosić do badania? Czy znamy strukturę tej populacji?
• Jakie mogą być kanały dotarcia do osób, które mają uczestniczyć w badaniu? W przypadku badań klientów należy np. ustalić, czy dysponujemy bazą adresów e-mail lub numerów telefonów
• Jakie informacje są kluczowe dla realizacji celu badania? Które z tych informacji możemy uzyskać bezpośrednio od respondentów, a które wymagają bardziej skomplikowanych metod analizy?

Odpowiedzi na te pytania pomogą w sformułowaniu pytań, które będą adekwatne do zamierzeń badawczych. Po tym etapie możemy zacząć budować naszą ankietę.

Zasady budowy kwestionariusza

Aby wyniki przeprowadzonego badania były wiarygodne budując kwestionariusz ankiety należy kierować się pewnymi zasadami. Najważniejsze z nich zostaną omówione poniżej:

1. Jasność i zrozumiałość pytań

Pytania powinny być formułowane w sposób jasny i zrozumiały dla respondentów. Należy unikać skomplikowanego języka, żargonu lub technicznych terminów, które mogą być niezrozumiałe dla ankietowanych. Jeśli jednak w pytaniu mimo wszystko pojawia się jakiś trudny bądź specyficzny termin, wówczas należy wyjaśnić respondentowi jego znaczenie. Stosowanie zawiłych konstrukcji językowych podczas układania treści pytań lub specyficznych, nieużywanych na co dzień słów może doprowadzić do sytuacji, w której respondenci nie rozumiejąc treści pytania będą zaznaczali przypadkowe odpowiedzi. Im prostsze pytania, tym większa szansa na uzyskanie rzetelnych odpowiedzi.

2. Unikanie pytań sugerujących odpowiedź

Pytania nie powinny sugerować odpowiedzi. Zaleca się unikanie zwrotów, które mogą skłaniać respondenta do określonej odpowiedzi. Jako przykład źle zadanego pytania, które może sugerować odpowiedź należy wskazać następujące: „Czy zgadzasz się, że nasz proszek do pieczenia marki X jest najlepszy na rynku?”; poprawne pytanie: „Jak oceniasz proszek do pieczenia marki X w porównaniu do innych dostępnych na rynku?”

3. Zachowanie neutralności

Pytania powinny być neutralne, aby nie wpływać na odpowiedzi respondentów. Ważne jest, aby nie wywierać presji na ankietowanych i umożliwić im swobodne wyrażenie opinii. Pytanie zadane w ten sposób: „Czy uważasz, że Twój przełożony jest najbardziej kompetentną osobą w Twoim zespole” nie jest neutralne, ponieważ sugeruje, że przełożony badanego jest najbardziej kompetentną osobą w zespole. Lepiej byłoby zatem zadać te pytanie w następujący sposób: „Jak oceniasz poziom kompetencji poszczególnych członków w Twoim zespole?”.

4. Logiczna struktura kwestionariusza

Jednym z najczęściej popełnianych błędów podczas konstruowania ankiety przez osoby, które nie mają w tym obszarze doświadczenia, jest niezachowanie logicznej struktury kwestionariusza. Nie można na przykład najpierw pytać o to, jak respondent ocenia produkt firmy X, a w następnym pytaniu pytać o to czy zna on w ogóle firmę X. Z reguły kwestionariusz tworzy się w myśl zasady „od ogółu do szczegółu” – tj. najpierw zadaje się pytania ogólniejsze, mające ustalić czy respondent w ogóle ma wiedzę o przedmiocie badania, a następnie bardziej szczegółowe, dotyczące konkretnych cech i właściwości danej firmy, marki, produktu itd.

5. Jednoznaczność pytań

Pytania w ankiecie powinny być jednoznaczne, aby uniknąć różnych interpretacji przez respondentów. Przede wszystkim nie należy pytać w jednym pytaniu o kilka kwestii. Na przykład pytanie „Czy często spożywasz owoce i warzywa?” może być zinterpretowane różnie przez różnych respondentów. Ktoś może na przykład często jeść owoce, natomiast rzadko spożywać warzywa. Należy je zatem rozdzielić na dwa odrębne pytania: „Jak często spożywasz owoce?” oraz „Jak często spożywasz warzywa?”.

6. Użycie odpowiednich typów pytań

Ważne jest, aby dobierać odpowiednie typy pytań do celu badania oraz rodzaju informacji, które chcemy uzyskać. Istnieją różne typy pytań, takie jak pytania zamknięte, otwarte, jednokrotnego lub wielokrotnego wyboru. Każdy z nich ma swoje zalety i zastosowania. Pytania zamknięte, gdzie respondenci wybierają jedną lub kilka opcji z listy, są bardziej odpowiednie, gdy chcemy uzyskać konkretne dane, które łatwo można analizować. Pytania otwarte, gdzie respondenci udzielają własnej odpowiedzi, są przydatne do uzyskiwania bardziej szczegółowych i jakościowych informacji, ale mogą być trudniejsze do analizy dla osoby, która nie ma odpowiedniego doświadczenia.

7. Odpowiednia długość ankiety

Aby uzyskać rzetelne odpowiedzi, ważne jest, aby czas wypełniania ankiety nie przekraczał 10-15 minut. Zbyt długie ankiety mogą zniechęcić respondentów do udziału w badaniu oraz powodować ich znużenie. Konsekwencją może być udzielanie przez nich przypadkowych, niezgodnych z ich opinią i przekonaniami odpowiedzi. W skrajnych przypadkach respondenci mogą też w trakcie ankietyzacji zrezygnować z dalszego odpowiadania na pytania. Krótsze ankiety zwiększają prawdopodobieństwo rzetelnego i pełnego wypełnienia kwestionariusza.

8. Zastosowanie intuicyjnej skali pomiarowej

Skale używane w ankiecie powinny być łatwe do zrozumienia i stosowania przez respondentów. Intuicyjne skale, takie jak skala Likerta (np. od „zdecydowanie się zgadzam” do „zdecydowanie się nie zgadzam”), pomagają w uzyskaniu bardziej precyzyjnych odpowiedzi. Najczęstsze błędy związane ze skalami pomiarowymi to brak spójności w używaniu skali, niejasne instrukcje dotyczące używania skali oraz stosowanie zbyt skomplikowanych skal, które mogą być trudne do zrozumienia przez respondentów. Ważne jest, aby skale były intuicyjne i konsekwentnie używane w całym kwestionariuszu.

9. Zapewnienie o poufności

Dla zapewnienia rzetelności badania kluczowe jest zagwarantowanie poufności. Zwykle zakłada się, że odpowiedzi respondentów powinny być anonimowe. Jeśli prowadzimy badanie satysfakcji pracowników w małym, kilkuosobowym zakładzie pracy, należy zwrócić szczególną uwagę na pytania zawarte w metryczce ankiety. Może się zdarzyć, że w grupie dziesięciu pracowników tylko jedna osoba ma określoną płeć lub staż pracy. W takim przypadku pytania dotyczące płci oraz stażu pracy pozwoliłyby na jej identyfikację.  W takich przypadkach warto dokładnie przemyśleć każde pytanie w metryczce, a być może nawet całkowicie zrezygnować z jej dodawania do kwestionariusza.

10. Testowanie kwestionariusza

Przed przeprowadzeniem właściwego badania warto przetestować kwestionariusz na małej grupie osób. Pozwoli to na zidentyfikowanie ewentualnych problemów, takich jak niejasne pytania czy nielogiczna struktura ankiety.

Podsumowanie

Stworzenie dobrego kwestionariusza ankiety wymaga uwzględnienia kilku kluczowych zasad. Przemyślane i jasne sformułowanie pytań, unikanie sugestii, zachowanie neutralności, a także logiczna struktura kwestionariusza to podstawowe elementy, które przyczyniają się do uzyskania wiarygodnych i użytecznych danych. Zastosowanie intuicyjnych skal pomiarowych dodatkowo ułatwia respondentom udzielanie precyzyjnych odpowiedzi. Pamiętając o tych zasadach, można stworzyć kwestionariusz, który nie tylko dostarczy cennych informacji, ale także będzie wygodny i zrozumiały dla respondentów.